Odpady medyczne, w znacznej części zaliczane są do odpadów niebezpiecznych, które stanowią potencjalne zagrożenie dla środowiska oraz zdrowia ludzi i zwierząt. W związku z tym należy obchodzić się z nimi ze szczególną ostrożnością.
Wytwórca odpadów medycznych to podmiot, którego działalność powoduje powstawanie odpadów medycznych, czyli odpadów powstających w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych oraz prowadzeniem badań i doświadczeń naukowych w zakresie medycyny. Bez wątpienia podmioty lecznicze są wytwórcami odpadów medycznych.
Z tego powodu w każdej placówce medycznej powinny być znane zasady postępowania z odpadami medycznymi, w tym: znakowania, magazynowania czy czasu przechowywania tych odpadów. Zasady te reguluje Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 5 października 2017 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi (dalej: rozporządzenie). Dodatkowo warto zapoznać się z Rozporządzeniem Ministra Klimatu z dnia 11 września 2020 r. w sprawie szczegółowych wymagań dla magazynowania odpadów. Poruszono w nim także tematykę klasyfikacji i magazynowania odpadów medycznych.
Podział odpadów medycznych
Rozporządzenie wskazuje na następujący podział odpadów medycznych:
- odpady zakaźne, o kodach 180102, 180103, 180180 i 180182,
- odpady niebezpieczne, inne niż zakaźne, o kodach 180106, 180108 i 180110,
- odpady inne niż niebezpieczne, o kodach 180101, 180104, 180107, 180109 i 180181.
Wyróżniamy także wysoce zakaźne odpady medyczne, czyli zawierające lub prawdopodobnie zawierające biologiczne czynniki chorobotwórcze.
Z punktu widzenia wytwórcy odpadów medycznych, podstawowe znaczenie ma ich prawidłowe zakwalifikowanie do jednej z grup tego rodzaju odpadów. Będzie to bowiem determinowało rodzaj i zakres obowiązków nałożonych na ich wytwórcę.
Wspomniane rozporządzenie precyzuje trzy grupy zagadnień związanych z postępowaniem z odpadami medycznymi powstałymi w miejscu ich wytwarzania, tj.:
- postępowanie z odpadami medycznymi powstałymi w wyniku udzielania świadczeń zdrowotnych w miejscu wezwania;
- postępowanie przy gromadzeniu odpadów medycznych w pojemnikach lub workach w miejscach ich powstawania oraz przy wstępnym magazynowaniu odpadów medycznych w obiektach, w których udziela się świadczeń zdrowotnych lub prowadzi badania i doświadczenia naukowe w zakresie medycyny;
- warunki transportu wewnętrznego odpadów medycznych w obiektach, w których udziela się świadczeń zdrowotnych lub prowadzi badania i doświadczenia naukowe w zakresie medycyny, zwanego dalej „transportem wewnętrznym odpadów medycznych”.
Postępowanie z odpadami medycznymi powstałymi w wyniku udzielania świadczeń zdrowotnych w miejscu wezwania.
Odpady medyczne powstałe w wyniku udzielania świadczeń zdrowotnych w miejscu wezwania należy najpierw zbierać do odpowiednich pojemników lub worków. Szczegółowo o tym piszemy poniżej. Następnie trzeba niezwłocznie przekazywać je do pomieszczeń lub urządzeń przeznaczonych do wstępnego magazynowania odpadów medycznych, z zachowaniem odpowiednich środków ostrożności. Oznacza to, że osoby udzielające świadczeń zdrowotnych w domu pacjenta czy w karetce muszą posiadać odpowiednie worki i pojemniki. Ponadto muszą dokonać segregacji tych odpadów zgodnie z poniższymi wytycznymi.
Ważne jest także, aby osoby udzielające świadczeń zdrowotnych w miejscu wezwania opracowały i stosowały szczegółową procedurę postępowania z odpadami medycznymi przez osoby udzielające świadczeń zdrowotnych w miejscu wezwania. Procedura ta obowiązkowo musi zawierać oznaczenie miejsca wstępnego magazynowania odpadów medycznych przez te osoby.
Postępowanie przy gromadzeniu odpadów medycznych w pojemnikach lub workach w miejscach ich powstawania oraz przy wstępnym magazynowaniu odpadów medycznych.
Zarówno w miejscu powstawania, ale i wstępnego magazynowania odpady gromadzi się w pojemnikach lub workach przy uwzględnieniu ich właściwości, sposobu unieszkodliwiania lub odzysku. Wspomniane worki i pojemniki w zależności od kategorii gromadzonego w nich odpadu powinny mieć kolor:
- czerwony dla odpadów medycznych zakaźnych, do których zaliczamy m.in. organy, części ciała, zużyte opatrunki i powinny być jednorazowego użycia,
- żółty dla opadów medycznych niebezpiecznych innych niż zakaźne, do których należą chemikalia zawierające odczynniki niebezpieczne, leki cytostatyczne, one również powinny być jednorazowego użycia,
- inny niż czerwony albo żółty dla odpadów medycznych innych niż niebezpieczne, worki mają być jednorazowego użycia a pojemniki mogą być jednorazowego lub wielokrotnego użycia.
Ponadto wszystkie worki i pojemniki muszą być wytrzymałe, odporne na działanie wilgoci i środków chemicznych. Dla odpadów zakaźnych oraz niebezpiecznych innych niż zakaźne worki i pojemniki muszą być jednokrotnego zamknięcia.
Rozporządzenie porusza także kwestię odpadów medycznych posiadających ostre końce i krawędzie oraz wysoce zakaźnych odpadów medycznych. I tak, odpady medyczne posiadające ostre końce i krawędzie powinny trafiać w miejscu ich powstawania do pojemników:
- jednorazowego użycia,
- sztywnych,
- odpornych na działanie wilgoci,
- mechanicznie odpornych na przekłucie lub przecięcie,
- oznaczonych zgodnie z kolorami poszczególnych rodzajów odpadów, w sposób pozwalający na jednoznaczne zidentyfikowanie przeznaczenia pojemnika.
Wreszcie wysoce zakaźne odpady medyczne zbiera się w miejscu ich powstawania do:
- opakowania wewnętrznego złożonego z:
a) worka jednorazowego użycia z folii polietylenowej, koloru czerwonego, wytrzymałego, odpornego na działanie wilgoci i środków chemicznych, z możliwością jednokrotnego zamknięcia, który po wypełnieniu i zamknięciu jest umieszczany w drugim worku spełniającym te same wymagania, lub
b) sztywnego, odpornego na działanie wilgoci, mechanicznie odpornego na przekłucie lub przecięcie pojemnika koloru czerwonego – w przypadku odpadów medycznych o ostrych końcach i krawędziach;
- opakowania zewnętrznego, które stanowi pojemnik koloru czerwonego. Pojemnik musi być wytrzymały, odporny na działanie wilgoci i środków chemicznych, wykonany w sposób umożliwiający dezynfekcję, z możliwością szczelnego zamknięcia.
Wymagania dotyczące pojemników na odpady
Podczas gromadzenia odpadów medycznych w pojemnikach lub workach należy pamiętać o następujących zasadach:
- Worki jednorazowego użycia umieszcza się na stelażach lub w sztywnych pojemnikach jednorazowego lub wielokrotnego użycia w sposób pozwalający na uniknięcie zakażenia osób mających kontakt z workiem lub pojemnikiem.
- Pojemniki lub worki zapełnia się co najwyżej do 2/3 ich objętości w sposób umożliwiający ich bezpieczne zamknięcie. Ma to na celu zachowanie ich fizycznych właściwości, co jest niezbędne dla bezpiecznego transportu odpadów do miejsca ich unieszkodliwienia.
- Niedopuszczalne jest otwieranie raz zamkniętych pojemników lub worków jednorazowego użycia.
- Pojemniki lub worki wymienia się tak często, jak pozwalają na to warunki przechowywania oraz właściwości odpadów medycznych w nich gromadzonych. Jednak musi to nastąpić nie rzadziej niż co 72 godziny. Wysoce zakaźne odpady medyczne nie mogą być przechowywane w miejscu ich powstawania dłużej niż przez 24 godziny.
- W przypadku uszkodzenia pojemnika lub worka umieszcza się go w całości w innym większym nieuszkodzonym pojemniku/worku spełniającym te same wymagania.
Oznakowanie worków i pojemników
Worki i pojemniki z odpadami medycznymi w miejscu ich powstawania winny posiadać widoczne oznakowanie identyfikujące, które powinno zawierać następujące informacje:
- kod odpadów medycznych w nich przechowywanych;
- nazwę wytwórcy odpadów medycznych;
- numer REGON wytwórcy odpadów medycznych;
- numer księgi rejestrowej wytwórcy odpadów medycznych w rejestrze podmiotów wykonujących działalność leczniczą wraz z podaniem organu rejestrowego;
- datę i godzinę otwarcia (rozpoczęcia użytkowania);
- datę i godzinę zamknięcia.
W przypadku wysoce zakaźnych odpadów medycznych oznakowanie to umieszcza się na pojemniku opakowania zewnętrznego. Natomiast pojemnik oznacza się dodatkowo znakiem ostrzegającym przed zagrożeniem biologicznym oraz umieszczonym poniżej tego znaku napisem „MATERIAŁ ZAKAŹNY DLA LUDZI”.
Warunki transportu wewnętrznego odpadów medycznych
Poprzez transport wewnętrzny odpadów medycznych należy rozumieć ich transport z miejsca powstania do miejsca ich wstępnego magazynowania.
Rozporządzenie nakazuje, by transport wewnętrzny odpadów medycznych z miejsca ich powstawania do punktu wstępnego magazynowania odbywał się środkami transportu przeznaczonymi wyłącznie do tego celu. Jednakże do odpadów zakaźnych używać należy wózków zamykanych lub przewożących zamykane pojemniki. W przypadku niewielkich ilości odpadów medycznych do transportu wewnętrznego odpadów medycznych można używać transportowych pojemników zamykanych.
Transport wewnętrzny odpadów medycznych należy przeprowadzać w sposób uniemożliwiający:
- szkodzenie pojemnika lub worka,
- narażenie na bezpośredni kontakt z tymi odpadami,
- zmieszanie odpadów.
Ponadto środki transportu i pojemniki służące do transportu utrzymuje się na bieżąco w czystości.